«Ժողովրդի գումարներով ստեղծված ֆիլմն ինչո՞ւ չի հասնում ժողովրդին»

Ռեժիսոր, սցենարիստ, օպերատոր, նկարիչ ԱՐՄԵՆ ՌՈՆՈՎԸ Հայաստանի, Ռուսաստանի, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի նկարիչների միության պատվավոր անդամ է, ինչպես նաև կինեմատոգրաֆիստների կոնֆեդերացիայի և Հայաստանի կինեմատոգրաֆիստների, թատերական գործիչների միությունների անդամ: Նրա առաջին ռեժիսորական աշխատանքը «Ամեն» վավերագրական ֆիլմն է: «Պոպրիշչինը» խաղարկային դեբյուտն է, որն արժանացել է ազգային և երկու միջազգային մրցանակների: Հեղինակ է մեկ տասնյակից ավելի ֆիլմերի: Բոլորովին վերջերս կայացել է Արմեն Ռոնովի «Քաջ Նազար» ֆիլմի փակ ցուցադրությունը:

«ԿՅԱՆՔՆ ԻՆՔՆ Է ԹԵԼԱԴՐՈՒՄ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՏԵՍԱԿԸ»

-Ես փակ դիտում կազմակերպեցի, քանզի բաց ցուցադրություն հնարավոր չէ հայրենիքում, կոտրում են պարանոցը, ձեռքերը և ոտքերը,- «Իրատեսի» հետ զրույցում ասաց ռեժիսորը:- Շրջանակներն ավելի քան սեղմված էին, հիմնականում կինոարտադրողներն էին և ազատ պրոֆեսիոնալներ` իրավաբաններ, քաղաքական գործիչներ, որոնք հետևում են մշակութային զարգացման տենդենցներին և այն արվեստագետների գործունեությանը, որոնք բացարձակ արվեստ են ստեղծում: Նրանք մոտ 30 հոգի են: Դա իմ հանդիսատեսն է:
-Ե՞րբ եք ֆիլմը ներկայացնելու լայն շրջանակներին:
-Ֆիլմը նկարահանվել է պետպատվերով (ինչպես իմ բոլոր ֆիլմերը) և պատկանում է հայ ժողովրդին: Այսինքն, պետությունը պատվիրում է քեզ արվեստի գործ ստեղծել, որը կմնա պատմության դեղնած էջերում, սերունդները կտեսնեն, թե ինչ է կատարվել տվյալ ժամանակաշրջանում:
Ինձ էլ է հետաքրքրում այդ հարցը` ինչո՞ւ իմ ֆիլմերը տեղ չեն գտնում խաղացանկային ցուցադրություններում, ժողովրդի գումարներով ստեղծված ֆիլմն ինչո՞ւ չի հասնում ժողովրդին:
-Այսինքն, գումար տրամադրվում է ֆիլմը ստեղծելու համար, բայց հանրահռչակելու համար ոչինչ չի՞ արվում:
-Այո, դա էլ կինոյի մասին օրենքի բացակայության հետևանք է: «Կինոյի մասին» օրենքը թույլ կտա, որ կինոգործիչն ունենա ստեղծելու, կիրառելու, ներկայանալու և երկխոսելու հնարավորություն: Ստեղծելը կա, մյուս երկու օղակները` կիրառելն ու ներկայանալը, չեն աշխատում: Գումար է տրամադրվում, ֆիլմը ստեղծվում է, բայց վերջնական արդյունքը չի քննարկվում` բավարարե՞լ է գումարը, բավարար կերպով արդյունք տվե՞լ է ֆիլմը: Միանշանակ անտարբերություն է: Իմ ֆիլմերը նաև քաղաքական բնույթ ունեն: Արվեստ գումարած քաղաքականություն: Քաղաքականությունը զտվում է, մաքրակերպվում, որ մշակույթի միջոցով հանդիսատեսին հասնի: Անտարբեր կարող է լինել միայն հասարակությունը, այսինքն` սոցիալական շերտերը: Իրենք կարող են բոյկոտել, ասել` անտարբեր ենք կամ հետաքրքրվում ենք, բայց դրա համար պետք է նախ տեղ հասնի ինֆորմացիան:
-«Ոսկե ծիրանում» կարող էիք ներկայանալ նոր ֆիլմով:
-Իմ ֆիլմերը «Ոսկե ծիրանի» մրցութային ծրագրերում ցուցադրվել են, բայց ես չեմ վստահում այդ փառատոնին: «Քաջ Նազարը» չեմ ներկայացրել:
-Փառատոնի կազմակերպիչները պնդում են, որ հայկական ֆիլմերը զիջում են, և հայ ռեժիսորներին հնարավորություն է տրվել ներկայանալու «Հայկական համայնապատկեր» ծրագրում: Խաղարկային ֆիլմերի մրցութային ծրագրում մասնակցությունը չի խրախուսվում, ինչն էլ երբեմն դժգոհության տեղիք է տալիս:

-Հետադիմական վերաբերմունք է: Շատ լավ է, որ կա «Հայկական համայնապատկեր» ծրագիրը, դրա ազգային առաքելությունը ավելի կայուն կերպով իրականացնում է «Հայակ» մրցանակաբաշխությունը՝ որպես առանձին կինոփառատոն, այսինքն, հայազգի ստեղծագործողների արտադրանքը ներկայացվում է հայազգի դիտողներին, նաև հանրայնացվում է համաշխարհային շուկայում:
«Հայկական համայնապատկերը» մնում է ոչ պրոֆեսիոնալ շրջանակում, այն մարդկանց շրջանակում, ովքեր իրենց կինոքննադատ են հռչակում, կարծրատիպեր են թելադրում, հին մարդիկ են, ոչինչ չեն հասկանում կինոյից, ովքեր ասում են` կինոն մահկանացու է՝ անձնավորում են:
-Որքան գիտեմ՝ հանձնախմբում երիտասարդ կինոքննադատներ էլ կան:
-Չգիտեմ` ովքեր են, բայց կարող եմ ասել, որ ամեն ինչ համակարգված է: Իմ ֆիլմի պարագայում ասում են` չենք հասկանում ինչ է: Պրոֆեսիոնալ քննարկում անգամ չի եղել, թեև ինքս բազմիցս քայլեր արել եմ կինոքննադատների հետ երկխոսելու: Այսինքն, չեք հասկանում, կբացատրեմ, կխոսենք ֆիլմի մասին: Կամ ինչո՞ւ եք բոյկոտում այն, ինչ չեք հասկանում: Ես միանշանակ զգում եմ բոյկոտն իմ հանդեպ, դրա համար էլ անտարբեր եմ այդ և նման փառատոների նկատմամբ: Դրանք մոնոպոլիզացված են: Այսպես է` եթե դու ինձ չես ընդունում, ես էլ ասում եմ, որ քեզ չեմ հասկանում, որովհետև ես եմ համակարգում, մոդելավորում մոնոպոլիան և որպես մոնոպոլիստ քեզ հետ երկխոսության մեջ չեմ մտնում. դու ոչ իմ ընկերն ես, ոչ էլ բարեկամը: Քավոր-սանիկական համակարգ:
-Չհասկացվելուց զատ, ի՞նչ դիմադրության են հանդիպում Ձեր աշխատանքները: Ասենք, եթե ֆիլմը չեն ներառում փառատոնում, ինչպե՞ս են պատճառաբանում մերժումը:
-Իմ ֆիլմերում ես երեք շերտային մոդելավորում եմ ներկայացնում` սինթեզելով խաղարկայինը, անիմացիան և խրոնիկալ վավերագրությունը: Դա իմ` Ռոնովի համակարգն է: Մեզանում փառատոների կազմակերպիչները` մոնոպոլիստները, դիտելով իմ ֆիլմերն ասում են` սա չի համապատասխանում և ոչ մի ժանրի, հավաքական ժանրի համար ծրագիր չունենք: Չնայած կա էքսպերիմենտալ ժանրը, որին իրենք լուրջ չեն վերաբերվում: Իսկ կինոն ինքնին էքսպերիմենտ է, մնացած շեշտադրված ժանրերը խաբկանք են, կինոյի մահը դրանք բերեցին: Չի կարելի համակարգել և ստուգատեսել վիզուալ քաոսը, դա նույնն է, որ Սահարան համակարգենք: Պետք է լիներ մեկ ժանր` էքսպերիմենտալ, որի մեջ կներառվեին աշխարհի բոլոր ժանրերը և չէին անվանակոչվի, որ ստեղծագործողն ազատ լիներ: Թեև իմ լուծումները, ասում են, էքսպերիմենտալ ժանրում նույնպես չեն ներառվում:
-Ենթադրենք` Ձեր ֆիլմերը ցուցադրվեցին «Մոսկվա» կինոթատրոնում: ՈՒնե՞նք հանդիսատես, որին կարող է գրավել մաքրարյուն արվեստը:
-Ինչպե՞ս չունենք, աշխարհի ամենաինտելեկտուալ հանդիսատեսը հայ հանդիսատեսն է:
-Բայց ի՞նչ են նայում այսօր` էժանագին կատակերգություններ:

-Ինչ հրամցնում են, դա էլ նայում են: Բայց հանդիսատեսն ունի որոշակի վերաբերմունք. երբ նայում է խեղկատակություն, ասում է, որ սա խեղկատակություն է: Այսինքն, եթե դու հանդիսատեսին ձեռ ես առնում, հանդիսատեսն էլ քեզ է ձեռ առնում՝ տոհմածառով ներառյալ: Ինչ տաս, այն էլ կստանաս: Ինչպես նշեցի՝ ինձ չեն թողնում հանդես գալ, մշակույթի նախարարության համապատասխան բաժինները հետաքրքրված չեն վերջնական արդյունքով, ժամանակակից տեխնոլոգիաներից` հեռուստատեսություն և այլն, անիմաստ է օգտվելը, երբ հանդիսատեսին չի հասնում խոսքդ: Խնդրեմ, «Քաջ Նազար» ենք նկարահանել, որ ամենաակտուալ թեմաներից է: Այդ թեմաներն են ստեղծել ազատ մտքի, ազատ գործելու հնարավորությունը, որի օրինակը տեսնում ենք այսօր Բաղրամյան պողոտայում: Մեր եղբայրները` տեսնելով պետության անտարբերությունը իրենց շահերի նկատմամբ, դուրս են եկել պայքարի: Որովհետև հանրությունը պետք է ազատ շարժվելու իրավունք ունենա` թե՛ մտքի առումով, թե՛ նյութի, թե՛ թռիչքի: Բայց ինքը չունի այդ հնարավորությունը:
-Իբրև հեղափոխական արվեստի ներկայացուցիչ` հեղափոխությունը, այլընտրանքը բոլո՞ր իրավիճակներում եք ընդունելի համարում:
-Միանշանակ, հեղափոխությունը կյանքից է գալիս մշակույթ: Մշակույթն ի՞նչ է առանց կյանքի: Ոչինչ: Կյանքն ինքն է թելադրում մշակույթի տեսակը՝ երկխոսության մենախոսությունը:

«ՀԱՅԵՐԻ ՀԱՄԱՐ ՔԱՋ ՆԱԶԱՐԸ ՄԵՂՔԻ ՄԱՐՄՆԱՎՈՐՈՒՄՆ Է»

-Ինչո՞վ է առանձնանում Ձեր «Քաջ Նազարը», ի՞նչ նոր բան է տեսնելու հանդիսատեսը ֆիլմում:
-Առաջին հերթին իր՝ որպես անհաշտ ծույլի, մեղքերի քավությունն է տեսնելու և քայլերը դեպի թաց ճշմարտությունը գլորող: Հայերի համար Քաջ Նազարը մեղքի, մեղսագործի մարմնավորումն է:
-Դրսում ցուցադրե՞լ եք:
-Թբիլիսիում փակ դիտում է կազմակերպվել՝ բաց քննարկմամբ:
-Որքան գիտեմ` ֆիլմում հոգևորականին ներկայացնում եք սատանայի կերպարով:
-Այո, սև փարաջայով սատանա է, հակաքրիստոս: Դեմք չունի, անդեմ է, ագռավակերպ: Քաջ Նազարը ինքնակոչ կառավարիչ է, որ ինքն իրեն կոչեց թագավոր, նրան քաջալերում էին «հոգևոր հայրերը»:
-Տպավորություն է ստեղծվում, որ ֆիլմը դեմ է եկեղեցուն, քրիստոնեությանը:
-Ես հայ եմ: Արմատներով՝ հեթանոս: Հակաեկեղեցական չէ, կրոնի դեմ է, մահակի, հավիտենական ինկվիզիցիայի:
-Այսօր հոգևորականները ակտիվիստների կողքին են, ի՞նչ ինկվիզիցիայի մասին է խոսքը:
-Այն ժամանակ չէի՞ն կանգնում Ժաննա դը Արկի, Լայբնիցի, Պասկալի, Գալիլեյի, Կոպեռնիկոսի, Պաստերի կողքին, սակայն վերջիններս մերժում էին եկեղեցականների ասածները: Արարչագործության ժամանակ Աստծո կողքին ականատեսներ և վկաներ չեն եղել: Միջնադարում ինկվիզիցիայի պատճառով ինչքան լուսավոր մարդիկ վարկաբեկվեցին և ոչնչացան: Ինկվիզիցիան առկա է բոլոր ժամանակներում:
-Որտե՞ղ է նկարահանվել ֆիլմը, որքա՞ն են տևել նկարահանման աշխատանքները:
-Մեկուկես տարի: Նկարահանումների մի մասը Լուվրում ենք արել: Այդ անպատկառը, ցուցիկ-ցինիկը` Նազարը, մտածում էր, որ Նապոլեոնի անկողնում պետք է լուսացնի, Լուվրը պետք է լինի իր նստավայրը, գեղի տունը: Դրա համար գնացի Լուվր:
-Ովքե՞ր են դերերում:
-Քաջ Նազարին կերպարանավորում է Ռաֆայել Քոթանջյանը, կրոնավորը Գեորգի Հովակիմյանն է, ՈՒստիանը` Տաթև Մելքոնյանը, Նարցիսը` Անդրանիկ Ղազարյանը: Ես ռեժիսորն եմ, օպերատորը, մտահղացման հեղինակը, բեմադրող նկարիչը: Կոստյումների ձևավորման հեղինակներն են Իգոր Լիֆշիցն ու Անահիտ Աղաջանյանը։ Ֆրանսիայում մեզ միացան երկու հայտնի դերասան` Ալեք Դյուշանը և Սամվել Փարիզեցին` նկարիչ, տաղանդավոր ակտիվիստ, որ մասնակցում է տեղի բոլոր ցույցերին: Մեր նկարահանումների ժամանակ ցուցարարները պաշարեցին Լուվրը: Ակամայից մասնակից դարձանք ցույցին, ոստիկանությունը շրջապատեց և այլն:
-Ձեր «անբաժանելի» արտիստներն են Ռաֆայել Քոթանջյանը, Տաթև Մելքոնյանը և Գեորգի Հովակիմյանը, ժամանակին` Վլադիմիր Մսրյանը: Ինչո՞վ է պայմանավորված ընտրությունը:
-Միայն նրանք կարողացան երկխոսել ինձ հետ: ՈՒրիշները չփորձեցին, շատերը վախեցան, այդ թվում` օպերատորները: Դրա համար էլ հիմնականում ֆիլմերս ես եմ նկարահանում:

«ԿԻՆՈԳՈՐԾԻՉԸ ԿԱՐԳԱՎԻՃԱԿ Է, ԽՐՈՆԻԿԱ»

-Եթե փորձ արվի Ձեր ֆիլմերը դուրս բերելու համաշխարհային կինոշուկա, հավանականություն կա՞, որ արձագանք կգտնեն դրսում, կոմերցիոն առումով շահույթ կբերե՞ն:
-Իսկ ինչո՞ւ ոչ: Բայց երկիրը պետք է ներկայացնի: Վին Վենդերսին ներկայացնում են Գերմանիան և Ամերիկան: Ես պաշտոնական հրավեր ստացա Ֆլորենցիայի բիենալեից` ներկայացնելու Հայաստանը: «Մեկենասներին» դիմեցի, որ տաղավարի համար վճարեն, բայց ոչ ոք չհետաքրքրվեց: Համաշխարհային կազմակերպությունների անդամ եմ, փառատոների մասնակից, այլ երկրներից ցուցահանդեսներ կազմակերպելիս կապվում են ինձ հետ, ուղարկում եմ իմ գործերը: Այսինքն, ես երկխոսում եմ մենախոսությամբ: Ես մեր երկիրն եմ ներկայացնում, բայց մերժված եմ նույն երկրում: ՈՒրեմն դառնում եմ գաղթական իմ հողի վրա: Դրա համար էլ որոշել եմ իսկապես գաղթել, գաղթական լինել՝ օրենքից դուրս:
-Բազմադիմությունը արվեստում ենթադրում է, որ ավելի մե՞ծ թվով երկրպագուներ կունենաք, որովհետև ամեն մեկն իրեն հարազատ մի բան կգտնի:
-Միանշանակ, իմ մեջ է բազմադիմության, բազմատիպության պաշարակերպը, ես բազմադեմ եմ ու ստեղծում եմ բազմադեմ արվեստ, դու քոնն անպայման կգտնես: 1999-ից կինեմատոգրաֆիայի աշխարհում եմ, չի եղել մի դեպք, որ իմ հանդիսականը կինոդիտման ընթացքում դուրս գա դահլիճից: Եթե պիտի մահանա, տեղում է մահանում, եթե վիսկի է ուզում, իր հետ բերում է, խմում, ծխել է ուզում, տեղում ծխում է, իրեն դուրս են հրավիրում դահլիճից, ինքը մտնում է ներս, ինչ կատարվում է, կատարվում է տեղում: Ես հետամուտ եմ 60-70 ականներին, երբ Փարիզի Սեն Դենի փողոցի մի փոքրիկ սրճարանում երկխոսում էին Ժան-Լյուկ Գոդարը համարձակ, խիզախ, ըմբոստ, և մարդկային մյուս բարձր հատկանիշներով օժտված Արևմուտքի 60-ականների երիտասարդները, որոնց շուրջ կրկին հեղափոխություն էր: Հիմա մենք զիլ ժամանակներ ենք ապրում, նստած ենք այստեղ, սրճում ենք (երկխոսության գույնն է սուրճի գույնը), մեր կողքին անմիջապես հեղափոխություն է տեղի ունենում: «Քաջ Նազարի» ցուցադրությունը հիմա պետք է լիներ, հանրայնացվեր, ոչ թե զսպվեր։ Նկարված է այն, ինչ կատարվում է այսօր:
-Ամփոփելով` ի՞նչ կասեք:
-«Կինոյի մասին» օրենքը պետք է պարտադրի, որ ստեղծվեն պրոդյուսերական կենտրոններ և զբաղվեն մշակույթի արժեքների տարածմամբ: Ես պիտի պաշտպանված լինեմ կինոյի օրենքով և ՀՀ Սահմանադրությամբ, որտեղ հստակ կետ պետք է լինի կինոգործչի (առհասարակ` արվեստագետի) համար: Կինոգործիչը մարդ չէ, առողջ ապրելակերպ է, կարգավիճակ է, խրոնիկա է, պատմությունը վիզուալացնողն է, պատմությունը կրողն է: Երբ նախագիծ ունես, այդ ընթացքում պետք ես, իսկ մնացած ամիսներին ինչպե՞ս պետք է ապրես, օրենքը պետք է ապահովի արվեստագետի ապրելու նյութական կարգավիճակը:
-Շատ են կինոգործիչները, ո՞ր մեկին վճարեն:
-Այդքան շա՞տ են կինոգործիչները, այդ դեպքում մարդիկ էլ են շատ, նախագահներն էլ են շատ, թմրամոլներն է: Թող մի գրող լինի, մի կինոռեժիսոր, մի նախագահ, մի մարդ, մի սուրճ խմող: Չորս-հինգ հոգու կարող են ֆինանսավորել «աշխարհի մեծերը»: Եվրոպայում կամ ԱՄՆ-ում ո՞նց են կինոգործիչներին ֆինանսավորում: Երկրի մենեջերը շատ փող ունի ու պարտավոր է մեզ վճարել, ինչպես պարտավոր է էլեկտրաէներգիայի սակագինն իջեցնել: Պետք է պաշտպանված լինենք օրենքով, որ չդառնանք գաղթական՝ օրենքից դուրս:

Զրուցեց Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ